We spreken planoloog Zef Hemel (1957) ter voorbereiding op Het Gezondheidsfestival, 28 november in Leeuwarden. Sinds mei 2022 bezet hij de nieuwe Abe Bonnemaleerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen en de Technische Universiteit Delft over de revitalisering van stad en land, in het bijzonder Friesland en Groningen. Zijn inspiratie voor zijn nieuwe onderzoek en zijn bijdrage op 28 november komt onder andere uit Het Zoutpad, een boek waarin Raynor Winn en haar ernstig zieke man Moth besluiten om te gaan lopen. Er verandert er iets radicaals in hun verhouding en in hun leven. Na het lezen ervan besloot Zef ook in beweging te komen om een toekomstverhaal voor Noord-Nederland te gaan schrijven dat gezond oud worden als vertrekpunt heeft.

 

Ben je als planoloog een beetje een vreemde eend in de bijt op het festival?

‘Ik was zelf ook verrast, dat ik werd uitgenodigd en weet nog steeds niet precies waarom. Maar ik ging een tijdje geleden vertellen dat ik wil gaan lopen. Dat heb ik in een paar interviews aangegeven. In Noorderbreedte bijvoorbeeld stond er een verhaal over. En bij het Letterenfestival van de Rijks Universiteit Groningen ben ik in mijn verhaal wat preciezer geweest dat ik op zoek ben naar gezond ouder worden. Dat is vast opgevallen.‘

Wat is de link tussen planologie en gezondheid?

‘Mijn discipline planologie is ooit begonnen bij het menselijk lichaam. Om nog wat preciezer te zijn bij gezondheid. Dat was het uitgangspunt, beginnend bij rioleringen en later bij huisvesting. Toen ging het over TBC en daarvoor nog over cholera. Ik vind dat we nu binnen de planologie alleen maar met economische groei bezig zijn. En hoe dat gebeurd is? Ik weet het ook niet, maar ik wil weer terug naar waar het over zou moeten gaan. En de thematiek ‘gezond oud worden’ trof mij. Dat er zoveel initiatieven zijn in het noorden van het land. Het sluit natuurlijk aan op de vergrijzende tendens van de bevolking. En dan vind ik dat streven van gezond oud worden, de kunst daarvan, heel mooi om mee bezig te zijn. Het is trouwens geen persoonlijk iets hoor, ik ben zelf kerngezond. Maar ik ben in het verleden wel eens opgetrokken met Erik Scherder. We ontmoetten elkaar bij de rollator-loop in het Olympisch stadion en deden toen een symposium over gezond oud worden. Dat was mijn trigger. 400 bejaarden die het tegen elkaar opnamen, ik vond het fantastisch. Erik is er vanuit neurowetenschappen al heel lang mee bezig dat bewegen en lopen zo ontzettend gezond is. En hoewel ik helemaal geen loper was, ben ik veel gaan lopen in Corona tijd. En hebt gemerkt hoe ongelofelijk goed dat doet.’

Hoe kwam je met het boek ‘Het Zoutpad’ in aanraking?

‘Toen ik ging vertellen dat ik iets met lopen wilde gaan doen en het plan maakte om al lopend onderzoek te gaan doen, zei iemand ken je ‘Het Zoutpad’? Dus zo ben ik op dat boekje gekomen en ben ik het gaan lezen. Ik ben altijd benieuwd hoe een verhaal in elkaar zit. Als 1 van de 2 hoofdpersonen Moth in het boek de aanzegging krijgt dat hij ongeneeslijk ziek is en ze hun huis kwijt raken gaat hij met zijn partner Raynor lopen. Iets van 1100 kilometer langs de kust in Engeland. Met alleen het hoognodige in een rugzak. En ik wil niet zeggen dat hij gezond wordt, maar hij doet het. Hij wandelt die tocht. Het boek gaat over zingeving, ‘waarom je leeft’, en over liefde. Dat vind ik interessant.’

En dan de link naar het zelf wandelen. Wat valt je het meest op?

‘Wat ik belangrijk vind is dat de omgeving zo’n rol gaat spelen als je wandelt. Mijn stelling is ook dat we enorm ontvreemd zijn van onze omgeving. We vliegen de hele wereld over en rijden met auto’s het land door. Tel daar de smartphone nog eens bij, die ons helemaal uit het hier en nu heeft getrokken. We leven in een digitaal universum. Helemaal kunstmatig artificieel en zijn het contact met de omgeving kwijt. Door te gaan lopen komt dat weer terug. En dat is heel erg belangrijk. Ik merkte al, sinds ik loop, dat het iets met je geest en lichaam doet. Ik heb weer echt contact met mijn omgeving en ik zie en hoor alles weer. Ik heb bovendien heel veel onverwachte ontmoetingen, met mensen die ik heel lang niet gezien heb. Gewoon op straat. En doordat je elkaar letterlijk tegen het lijf loopt spreek je elkaar weer. Echt contact dus. En ook dat doet iets met me. Je landt haast weer op aarde, je wortelt weer. Het zette mij aan het denken. Als planoloog natuurlijk ook. Over hoe wij leven. En ik zocht vervolgens op kaarten waar de honderdjarigen en ouder wonen in Nederland. Ik keek naar de relatieve dichtheid. En van de iets meer dan 2.000 honderdjarigen (100+) wonen er relatief heel veel in Noord-Friesland, Noord-Groningen en de Zuidwesthoek van Friesland. Dat is opmerkelijk, want de gemiddelde levensverwachting is niet zo hoog in het noorden. Dat intrigeert mij. En ja, daar wil ik dan alles van weten.’

Ben je al begonnen?

‘Omdat een journalist van de NRC er graag een stuk over wilde schrijven, ben ik al begonnen met wandelen. Als een soort proef heb ik een stuk boven Dokkum gedaan. Het zogenaamde Bonifatius-kloosterpad langs de terpdorpen. Dat is zo’n 25 km, maar volgend voorjaar ga ik echt helemaal langs de kust van Stavoren naar Nieuweschans. Ik heb gelijk al het landschap ervaren, ook door in Dokkum te slapen en daar te ontbijten. Dan spreek je mensen. Ik heb trouwens ook twee mensen gevraagd met me mee te lopen. ’s Morgens en ’s middags. En dan voer je gesprekken van meer dan 3 uur. Dat is heel intensief en veel langer dan wanneer je in een kantoor afspreekt. De duur zorgt ervoor dat het heel persoonlijk wordt. Dat doet iets met je. Ik sprak een landschapsarchitect en de directeur van HANNN: Healthy Ageing Network Noord-Nederland. Natuurlijk heb ik van alles gehoord over wat zij doen, maar je praat onderweg ook over wat je ziet. Dat geeft allerlei aanknopingspunten voor gesprekken, die je anders niet hebt. Nu wordt het concreet, terwijl het anders abstract blijft. En dat heb ik nodig. Ik wil echt weer contact.’

Hoe ga je die kennis op de universiteit gebruiken?

‘Dat is hoe ik onderzoek doe. Ik vertel er daarna over op de universiteit. Persoonlijke verhalen maken altijd de meeste indruk. Net als het verhaal in boek ‘Het Zoutpad’. Het effect ervan is vele malen groter, dan wanneer ik dat uit boeken of papers vertel. Ik ga trouwens studenten ook vragen om mee te lopen. Ik wil de universiteit uit. Het interessante is bovendien dat mijn voetafdruk nul is. Ik beschadig niks, dus het is buitengewoon duurzaam.’

Verander je er zelf ook door?

‘We hebben nu als gezin besloten om met de Kerstdagen naar Deventer te gaan. Wij willen niet meer ver weg. Je hele perspectief verandert. En daarmee je gedrag. Ik denk ook dat dat heel belangrijk is. Ik ga hele andere toekomstverhalen vertellen als planoloog, dan ik in het verleden deed. Zo denk ik dat de wereld gaat veranderen. Ten goede.’